یکی از مهمترین پایه های اخلاقی اسلام عدل است که جایگاه بلندی را اشغال می کند.آنچه که ما از این کلام خداوند متعال می فهمیم: ?لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمْ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ? (حدید: 25) و?یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ(8)? (مائدة).

 بر اساس این فهم اقتضای ایمان کامل به حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم پایبندی به قاعده عدل است که چارچوب بزرگی برای تنظیم امور جامعه است و برپایی آن یکی از مهمترین اهداف دولتی است که قصد دارد به رعایت شوون مردم جامعه بپردازد.

 عدل در فهم اسلامی صحیح آنچنان که ما ایمان داریم مطلق است زیرا  به سادگی بسیار  از یکی از مهمترین پایه هایی زاده می شود که اسلام آورده است و آن توحید است. به موجب توحید  همه افراد بشر با هم مساویند و کسی بر دیگر ی برتری ندارد.

 همه انسانها به اعتبار اینکه از آدم هستند حق تکریم دارند و تقوای آنان به خداوند بر این کرامت آنان می افزاید: ?إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ? (حجرات: آیة 13) و هیچ کس حق ندارد که کرامت را منوط به تقوا کند.

 فهم و تطبیق توحید آن است که هیچ انسانی حق ندارد که برخی از آنها برخی دیگر را به عنوان ارباب بگیرد،چه به طور ضمنی و یا چه به صراحت،چه با اسم چه با فعل.

توحید خداوند عدل و آزادی و مساوات است و خداوند خالق یگانه کسی است که هیچ کس همانند او نیست (لیس کمثله شیءٌ ولم یکن له کفوًا أحد)، و همه انسانها از لحاظ روحی که از آن سرشته شده اند مساویند ?ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ وَجَعَلَ لَکُمْ السَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَالأَفْئِدَةَ قَلِیلاً مَا تَشْکُرُونَ? ((سجدة: 9)

 حقیقت امر در مورد آنچه به عدالت مربوط می شود عبارت از تطبیق عدل در همه ی امور سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و ...است.

در اولین خطابه سیاسی حاکم بعد از وفات رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و قطع شدن وحی ،در ابتدای تنظیم امور مردم چه از وجه اجتماعی و چه امور دولت چنین بوده است: "إن القوی فیکم ضعیف عندی حتى آخذ الحق منه، والضعیف فیکم قوی عندی حتى آخذ الحق له"،قوی شما در نزد من ضعیف است تا زمانی  حق را از او بگیرم و ناتوان در نزد شما در نزد من قوی است تا حق را برایش بگیرم.

این کلمات از اولین خطابه های سیاسی حاکم برای ملت مسلمان است.

 اما سخنان دومین حاکم و خلیفه راشده اسلام که بر تارک تمدن اسلامی می درخشد چنین است: "متى استعبدتم الناس وقد ولدتهم أمهاتهم أحرارًا؟!". از چه هنگام مردم را به بردگی گرفته اید در حالی که مادرانشان آنها را آزاد زاده اند.

 از این رو  ما به عنوان انسان و مسلمان متدین به توحید ربوبیت و الوهیت خداوند دولت نمونه ،دولتی است که عدل را برپا کند،دولتی است که در آن قدرت متوازن باشد و عدل و مساوات در میان قوه مقننه،مجریه و قضاییه توزع شود و این همان فهم آیه کریمه زیر است ?لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمْ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ? ((حدید: 25(.

 دولت عدالت دولتی است که با برنامه ها و دوره های مشخص به تناوب میان مردم می گردد،همه اینها چیزهایی است که با برهان و تجربه ثابت شده است که افراد در مناصب چقدر بمانند.

دور کردن دستگاههای اجرایی از نیروهای متنوع انسانی خلاق که نشاط و نوآوری وزندگی  ازه ای به سازمان می بخشد صحیح نیست.هر انسانی روحیه خاصی دارد که به او وسیله خاصی می دهد،از تجارب گذشته استفاده می شود و در جهت رشد و تکمیل کردن چیزی به سیستم می افزاید.

 دولت عدل دولتی است که مال را از اغنیا می گیرد و به فقرا می دهد تا شکر خالق به جا آورده شود و تزکیه مخلوق عملی شود تا مال تنها میان ثروتمندان دست به دست نگردد تا اینکه همانند سرمایه داری ظالم  ثروت ها متراکم گردد و حکومت کند و موسساتی را به به نفع خود بوجود آورد که  به مقدرات مردم بازی کند که در این مورد استاد سیدقطب در کتاب تطبیق عمل اسلامی برای عدلت اجتماعی نظریات جالبی بیان می کند.

 دولت عدالت به همه مردم به چشم برابر نگاه می کند و بر اساس برادری دینی و برادری هموطنی کنار هم می نهد.این شامل ادای همه آنچه  حقوق  و واجبات  بطور مساوی است،میان مردم هیچ فرقی بر اساس دین،مذهب،رنگ و یا فامیل نیست.

 ------------